‘’Şema’’ terimi felsefe, geometri, eğitim, bilgisayar programı gibi pek çok çalışma alanında kullanılan bir terimdir. Bu terim yapı, iskelet, taslak anlamındadır. Teriminin psikoloji alanında kullanımı ise köklü bir geçmişe sahiptir. Öncelikle şema terimi insanın bilişsel gelişim alanında geniş çapta kullanılır. Piaget çocukluk döneminde bilişsel gelişimin farklı düzeyleri olduğu yaklaşımını ortaya koymuştur. Bilişsel psikolojide şema kavramı, problem çözme ve bilgiyi yorumlama gibi bilişsel bir plan olarak kullanılmıştır. Bilişsel psikolojiden psikolojik tedavi yöntemi olan bilişsel terapiye doğru ilerlediğimizde Beck erken çocukluk dönemiyle ilgili yazılarında bolca şemalardan bahsetmiştir. Bununla birlikte psikoloji ve psikoterapi bağlamında bir şema ‘kişinin yaşam deneyimlerini anlamlandırmak için genel biçimde düzenlediği prensipler kümesi’ olarak düşünülebilir.
Şema Terapi kurucusu Jerry Young’a göre ise erken çocukluk döneminde çevremizle etkileşim sırasında dünyayı algılayış biçimlerimiz temel şemalarımızı oluşturmakla birlikte, bunlar hayat boyu bizimlerle devam eden algı yapılarıdır. Bu şemalar gerçekte kusurlu, çarpık, olumlu veya olumsuz, uyumlu ya da uyumsuz olabilmektedir. Tüm bunlardan yola çıkan Jerry Young ve arkadaşları psikolojik çekirdek yapılara hitap etmek amaçlı psikolojik tedavi modeli olan şema terapiyi ortaya çıkarmışlardır.
Erken Dönem Çocukluk Şemaları Nasıl Gelişir?
Şema Terapi’ye göre insanın beş temel psikolojik ihtiyacı vardır. Bunlar güvenli bağlanma, hareket özgürlüğü ve kendilik algısı, ihtiyaç ve duyguların ifadesi, gerçekçi sınırlar ve özdenetim, kendiliğindenlik ve oyundur. Yetiştirilme döneminde bu ihtiyaçlar uygun şekilde karşılan(a)madığında bu ihtiyaçlardaki yoksunluk ile ister istemez erken dönem uyumsuz şemalarını oluştururuz. Şema terapi modeli erken dönem uyumsuz şemalarını on sekiz başlık altında toplar. Çocukluk döneminde oluşmuş bu uyumsuz şemalarla hayatı algılıyor oluruz.
Somut bir örnek verecek olursak, erken çocukluk döneminde yeterli ve uygun şekilde sevilmeyen bir çocuğu düşünelim; sarılmak, beğenildiğini duymak gibi deneyimlerde hep eksik olacaktır. Yetişkin hayatında sevgiyi bulsa dahi bu kavramı anlamayabilir ve sevildiğine inanmakta zorlanabilir. Böyle ve benzer durumlarda kişinin hayatına geçmişin gözlerinden bakarak devam ettiğini ve kendini kısıtladığını anlayabiliriz. Sürekli kullandığımız varlığını korumak isteyen çekirdek şemalar insanın yaşamında birçok güçlüğü, sorunu ve çatışmayı beraberinde getirebilmektedir.
Şema Terapi Nedir, Süreç Nasıl İlerler ve Uygulamaları Nelerdir?
Jerry Young Şema terapi modelini oluştururken klasik bilişsel-davranışçı kavramları ve tedavileri önemli derecede genişletip yenilikçi ve bütünleyici bir terapi modeli oluşturmayı hedeflemiştir. Ayrıca klasik yaklaşımlara ek olarak diğer birçok terapi yaklaşımı olan bağlanma, Gestalt, nesne ilişkileri, psikanalitik modellerden gelen zengin teknik ve uygulamaları içinde barındırır, harmanlar. Şema terapide terapist öncelikle danışanın hayatını bütüncül (fiziksel ve ruhsal) şekilde ele alarak danışanı tanımaya ve anlamaya başlar. Sonrasında yoksun kalınan, yanlış öğrenilmiş çekirdek temel ihtiyaçlar ve şemalar ölçek yardımıyla belirlenir. Seanslar sırasında şemalara bağlı gündelik hayatta işlevsiz başetme yöntemleri danışan ile birlikte tespit edilir. Danışan kişiye tüm bu farkındalıkları kazandırmanın yanı sıra sürecinin devamında işlevsiz başetme yöntemleri yerine hayatından daha fazla doyum almasını sağlayacak, faydalı ve verimli olabilecek yeni başetme becerileri kazandırılır.
Şema terapinin amacı, kişinin farkındalıkla birlikte kendini yönetme becerisini geliştirmek ve zayıf yanlarını güçlendirip desteklemektir. Birçok diğer psikolojik tedavi uygulamalarını birleştirmesinden ötürü davranış değişikliği yöntemleri, güvenli ilişki kurma, geçmiş ve şimdiki zaman arasında bağlantı, bedensel duyum çalışmaları gibi çeşitli yöntem ve teknikler kullanılmaktadır.
Kimler Faydalanabilir?
Özellikle uzun süren, tekrar eden, kronik ertelemeler, uyum süreçlerinde problem, kaygı bozuklukları, öfke sorunları, kronik ilişki problemleri yaşayan yetişkin, ergen ve çocuklar faydalanabilir. Ayrıca kişilik bozuklukları Şema Terapinin çalışma alanındadır.
Comments